سفر 10 میلیون گردشگر در نوروز امسال، خوزستان را در جایگاه دومین استان مهمان پذیر کشور قرار داد. این در حالیست که بیش از دو سوم این گردشگران با استفاده از خدمات رایگان عملا نقشی در بهبود اقتصاد گردشگری استان نداشته اند.

خوزستان در نوروز امسال در جایگاه دوم مهمان پذیرهای کشور نشست؛ بعد از استان مازندران. منابع رسمی اعلام کرده اند نوروز امسال حدود 10 میلیون گردشگر در خوزستان اقامت کردند که در مقایسه با پارسال رشد 210 درصدی داشته است.

چهار میلیون نفر از این گردشگران در قالب کاروان های راهیان نور وارد استان شده اند.

اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خوزستان نیز اعلام کرده(از 29 اسفند ماه 92 تا 15 فروردین 93)،  90 هزار و 464 نفر در هتل ها، هتل آپارتمان ها، مهمانپذیرها و منازل استیجاری استان اقامت کردند.

سه میلیون و پنج هزار نفر در کمپ های موقت (کمپ های شهرداری، اقامتگاه های میراث فرهنگی و دستگاه ها)؛ یک میلیون و 106 هزار نفر در مدارس استان و در مهمانسراهای ادارات، خوابگاه های دانشجویی و سالن های ورزشی نیز چهارمیلیون و 568 هزار نفر سکنی گزیدند. یک میلیون و 33 هزار نفر  نیز چادرهای مسافرتی در پارک ها، حاشیه بلوارها و خیابان ها برگزیدند.

آنچه البته در این میان جلب توجه می کند این است که به جز 90 هزار نفر اقامت کنندگان هتل ها، هتل آپارتمان ها، مهمانپذیرها و منازل استیجاری مابقی گردشگران به صورت رایگان یا با هزینه بسیار ناچیز از امکانات اقامتی استفاده کرده اند.

زیباسازی شهرها دو هفته قبل از عید

از نیمه های اسفند معمولا بزک کردن شتابزده شهرهای استان آغاز می شود. رنگ کردن جداول، گلکاری، روکش آسفالت، سر و سامان دادن به ورودی شهرها، خط کشی معابر و تابلوهای راهنمایی و المان ها فقط بخشی از این آماده سازی هاست که در حالت معمولی چندین ماه طول می کشد. بگذریم از اینکه شهرها در طول سال از این خدمات محرومند و آنهم دو هفته مانده به عید نصیب محله هایی می شود که در معرض دید مهمانان نوروزی هستند.

در چند سال گذشته «ستاد اجرایی خدمات سفر استان» دستگاه های اجرایی را دور هم جمع می کند و ظرفیت آنها را برای ارائه خدمات به گردشگران به کار می گیرد. مدیران، هم به امید کسب لقب مدیر نمونه و دریافت لوح تقدیر و هم برای اینکه مهمان نوازی شان را ثابت کنند، در بذل و بخشش امکانات ادارات از هم پیشی می گیرند. اینجا البته خبری از اختصاص اعتبار ویژه نیست و سازمان ها و دستگاه ها باید از پتانسیل های خود برای ارائه هر چه بهتر خدمات به مهمانان نوروزی استفاده کنند. این هزینه ها در شهرهای بزرگ که اکثر قریب به اتفاق مسافران نوروزی را در خود پذیرا هستند چشم گیرتر است.

به طور نمونه، تخمین زده شده که 90 درصد مسافران ورودی به استان به شهر اهواز سفر می کنند. 300 فضاي آموزشي شامل سه هزار كلاس درس و یک هزار تخته چادر نیز برای اسکان رایگان در کمپ های شهرداری برای این ميهمانان در نظر گرفته شد.

شهرداری اهواز فقط برای هزینه های جاری ستاد نوروزی 500 میلیون تومان اعتبار اختصاص داده که شامل هزینه خدمات رایگان به مسافران نوروزی است؛ از چادر گرفته تا صبحانه.

آنگونه که شهردار آبادان نیز اعلام کرده نوروز امسال بیش از 142 هزار مسافر در کمپ‌های نوروزی و پارک ها اسکان داده شده اند که از مجموع آنان حدود 17 هزار نفر در سه کمپ شهرداری اقامت داشتند.

آنچه البته همیشه مورد سوال است میزان درآمدزایی است که در مقابل هزینه کرد اموال عمومی نصیب استان می شود.

محمدعلی خلیلی معاون گردشگری اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خوزستان میزان دقیق درآمدزایی گردشگری در کشور و استان را نامشخص می داند.

وی درباره سودآوری گردشگری در استان می گوید: خوزستان به صورت مداوم مقصد گردشگران نیست و این حجم مسافر فقط در نوروز به استان سفر می کنند. به نظر می رسد سرویس دهی به گردشگران در مجموع به سود استان باشد. زیرا هر کدام از مسافران سفیر و پیکی هستند که با افراد مختلف ارتباط دارند و هر یک می توانند مبلغ خوبی برای خوزستان و جاذبه های استان در انتخاب مقصد سفرهای بعدی باشند.

به گفته خلیلی، از سوی دیگر گردشگران با بازدید از اماکن تاریخی و جاذبه های استان، خرید سوغات، غذا و... می توانند برای استان سودآوری و درآمد قابل ملاحظه ای داشته باشند. بنابراین در مجموع هزینه ارائه خدمات حتی به صورت رایگان و یا با بهای ناچیز، نوعی سرمایه گذاری به شمار می آید.

نقض غرض

دکتر منصور زراءنژاد اقتصاددان و عضو هیات علمی دانشگاه شهید چمران اهواز اما نظر متفاوتی دارد. او معتقد است: اگر چه سهم کشور از درآمد گردشگری به نسبت متوسط جهانی کم است اما این مساله در خوزستان از حد انتظار و متوسط کشوری نیز پایین تر است.

زراءنژاد می افزاید: به گردشگری باید از دید اقتصادی نگاه کرد. در این صورت است که بحث عرضه و تقاضا مطرح می شود و قیمت خدمات بر همین اساس تعیین می شود. اهمیت تولید کالا و ارائه خدمات باید در چارچوب اقتصاد مطرح شود. بنابراین اگر در استان برای گردشگر بدون توجه به این دیدگاه اقتصادی هزینه کنیم عملا نگرش اقتصادی به توریسم از بین می رود.

وی اضافه می کند: ممکن است گفته شود که با تبلیغ و ایجاد انگیزه قصد داریم تقاضا را تحریک کنیم. هر چند هزینه برای تبلیغات ضروری است اما نباید فراموش کنیم تبلیغات نوعی ابزار است و نباید به هدف تبدیل شود. هدف ما از ورود گردشگر به خوزستان در چارچوب اقتصاد استان اهمیت دارد. زیرا به تبع آن درآمد و اشتغال و سرمایه گذاری ایجاد می شود. بنا بر دیدگاه اقتصادی، منابع استان نباید صرف گردشگر شود زیرا این مساله توجیه اقتصادی ندارد.

به گفته وی، بر اساس متوسط جهانی 8 تا 10 درصد از تولید ناخالص ملی سهم گردشگری است. البته در کشورهایی که برای گردشگری زمینه سازی کرده اند این رقم چند برابر می شود. بنابراین در خوزستان با توجه به ظرفیت های موجود این رقم باید بیش از 10 تا 15 درصد باشد.

مشاور استاندار خوزستان در امور اقتصادی تاکید می کند: اصل گردشگری بحث اقتصادی آن است و بحث های فرهنگی آن اعم از اشاعه فرهنگ و تمدن و جاذبه ها در چارچوب اقتصاد گردشگری دیده می شود و حاصل اقتصاد گردشگری است. اقتصاد گردشگری راهبرد را تعیین کرده اما متاسفانه ما در این مکانیزم دخالت می کنیم.

وی با بیان اینکه خدمات باید به صورت هدایت شده به گردشگر ارائه شود می گوید: دخالت دولت و بخش عمومی در گردشگری باید در حد فراهم سازی زیرساخت ها و سیاست گذاری باشد و نباید همه امور را به دست بگیرد. اصولا دولت و بخش عمومی نباید به گونه ای عمل کند که جای بخش خصوصی را تنگ کند. مثلا با ارائه خدمات رایگان فرصت را از بخش خصوصی در زمینه اجاره مسکن، حمل و نقل و خرده فروشی بگیرد. با این عمل نه تنها هدف برآورده نمی شود بلکه اصطلاحا نقض غرض شده است.

جای خالی طرح جامع

زراءنژاد اظهار می کند: هدف جذب گردشگر این است که اقتصاد استان، درآمدزایی، سرمایه و اشتغال را افزایش دهد و اگر هدفی غیر از این مد نظر باشد باید تعریف و تبیین شود و جایگاه آن در راهبردها مشخص شود. مشکلات به این دلیل است که طرح جامع گردشگری در استان نداریم و عملکرد دستگاهها هم جزیره ای است. این در حالیست که مقوله گردشگری باید در قالب طرح جامع دیده شود. بخش دریایی، اماکن مذهبی، ابنیه و آثار تاریخی، تنوع اقوام همه جاذبه هایی هستند که برای هر کدام باید برنامه ریزی کرد.

وی تصریح می کند: وظایف دستگاه ها در طرح جامع گردشگری باید مشخص شود. آیا وظیفه آموزش و پرورش و شهرداری ارائه خدمات رایگان به گردشگر است؟ اگر بناست بخشی از اعتبار تعمیر و نگهداری مدارس را صرف گردشگران کنیم. یا مثلا ناوگان حمل و نقل عمومی (که باید در خدمت شهروندان باشد) را به گردشگران اختصاص دهیم در واقع از ظرفیت استان و مردم خرج کرده ایم و این مساله تنها در قالب برنامه مدون قابل اجراست.

این اقتصاددان می افزاید: این مساله درمورد کاروان های راهیان نور نیز صدق می کند. اعزام کاروان ها و تقبل هزینه های آنها توسط دولت یک برنامه ملی است. اما این مساله نباید از نظر دور بماند که این زائران نیز گردشگر محسوب می شوند و باید منافعی برای استان داشته باشند. خوزستان پذیرای این زوار است اما اینکه تمام مایحتاج خود را از استان خود تهیه کنند و تمام هزینه ها را خوزستان تقبل کند توجیه  اقتصادی ندارد.

به گفته وی، بحث اصلی باید متکی بر اقتصاد گردشگری و تقویت آن باشد. به طور کلی هر گردشگر چه زائر شلمچه باشد چه طبیعت گرد، باید اثرات مثبت حضورش به استان نشت کند. مساله بسیار ساده است و این به تدبیر مسئولان بازمی گردد. سهم صنعت توریسم از ارزش افزوده استان باید افزایش پیدا کند چون به نفع استان است. هر نگرش دیگری نسبت به گردشگری مستلزم طرح جامع و مشخصی است که وظایف تمام دستگاه ها در آن تعیین شده باشد.

سفر ارزان یا سفر رایگان

ستاد خدمات سفر از زمان تشکیل شعار تسهیل سفر و فراهم کردن بستر برای سفرهای ارزان را شعار خود قرار داده است.

زراءنژاد اما می گوید: سفر ارزان و ارائه امکانات رایگان با یکدیگر متفاوتند. با پایین آوردن نرخ خدمات تقاضا بالا می رود. اما قیمت ها باید به نسبتی پایین بیاید که تقاضا به مقدار زیاد تحریک شود و در مجموع درآمد حاصل بیشتر شود. استراتژی در ارائه خدمات ارزان به گردشگر بسیار خوب است به شرطی که موجب افزایش تقاضا شود و در نهایت درآمدهای استان را افزایش دهد.

رئیس شورای مشاوران استاندار خوزستان ایجاد کمپ های رایگان و مهمانسراهای دولتی را عملا ضد فرهنگ سرمایه گذاری در صنعت هتلداری می داند و می افزاید: بخش خصوصی زمانی به سرمایه گذاری در صنعت هتلداری ترغیب می شود که تقاضا بالا باشد.

این استاد دانشگاه اظهار می کند: بسیاری از گردشگران تمایل به اسکان در هتل دارند، برخی به مهمانسراها و بعضی هم چادر مسافرتی را ترجیح می دهند. کرایه دادن چادر با قیمت مناسب به نحوی که ایجاد رقابت کند خود نوعی صنعت محسوب می شود و اشتغال ایجاد می کند.

زراءنژاد تاکید می کند: در هر حال باید نقش تمام عوامل تاثیر گذار اعم از دستگاههای دولتی، بخش عمومی و خصوصی در گردشگری تعریف شود. آیا ما چنین وظیفه ای داریم که گردشگران را به استان دعوت کنیم. خدمات رایگان بدهیم و عملا به جای رونق اقتصاد استان بخشی از درآمد را به این بخش تزریق کنیم؟

 هزینه مهمان نوازی

«خونگرمی» و «مهمان نوازی» شهرت خوزستانی ها شده است. با این اوصاف آیا باید به تحقق «اقتصاد گردشگری» در استان امیدوار باشیم یا آنگونه که مقتدایی استاندار خوزستان گفته باید هزینه سکونت در این منطقه جغرافیایی و شهرت به مهمان نوازی را بپردازیم؟