سد گتوند؛ از دیدگاه موفقیت سازه ای تا معضل شوری آب
كاظم حمادي اظهارکرد: نقش پر اهميت سد مخزني گتوند در تامين نيازهاي آبي جلگه خوزستان، كنترل و ذخيره سيلاب و توليد انرژي برقآبي بر كارشناسان منابع آب كشور و استان روشن است و نيازي به تكرار آن نیست.
وی افزود: سيستم سد با وضعيت آورد فعلي توانايي پاسخ به بارگذاري بيشتر در درون حوضه و يا انتقال از آن را ندارد. رودخانه مادر سد مخزني گتوند از نظر کمي و به ويژه کيفي دستخوش تغييرات زيادي شده و با مشکلات شديد زيست محيطي و تبعات اجتماعي به ویژه در پايين دست مواجه است.
حمادی تصریح کرد: مشكل اساسي مخزن سد گتوند وجود چينههاي انحلال پذير نمك به ویژه در سازند گچساران است كه شامل لايه هايي از مارن انيدريت و نمك میشود. حجم قابل ملاحظهاي از نمك به طول چهار كيلومتر در بالادست سد و در تماس با آب دریاچه سد وجود دارد.
عضو کمیته علمی کنفرانس ملی رودخانه کارون با اشاره به این که دیدگاههای مختلفی درباره سد گتوند وجود دارد و مطرح است، گفت: ديدگاه اول بیشتر بر موفقيت سازه در توليد انرژي برق آبي و منافع حاصل از پروژه، ذخيره و تنظيم جريان آب خروجي از سدهاي بالادست و بالاخره كنترل سيلاب حوضه مياني تمركز و تاکید دارد و كمتر به مشكلات كيفي ايجاد شده در پايين دست ميپردازد و اصولاً صاحبان اين ديدگاه علاقمند هستند که نشان دهند شوري آب رودخانه كارون مستقل از بهرهبرداري سد مخزني گتوند عليا بوده است.
وی در ادامه با اشاره به دیدگاه بهره برداران، اصناف كشاورزي، مصرف كنندگان سنتي و عمده آب در پايين دست، كارشناسان و محققان زمين شناسي، كارشناسان و طرفداران محيط زيست و تا حد زيادي كارشناسان وابسته به سازمانها و مؤسسات كشاورزي و محيط زيست خاطرنشان کرد: صاحبان این دیدگاه موفقيتهاي سازه در اهداف سد را ناديده ميگيرند و سعي دارند تا بر شوري ايجاد شده در درون مخزن و نسبت دهي اثرات شوري سامانه كارون به سد گتوند تمركز كنند. به طور خلاصه اين ديدگاه بيان ميدارد كه شوري و كيفيت آب مخزن و خروجي آن به حدي رسيده كه سازه با عدم موفقيت و شكست مواجه شده است.
حمادی تصریح کرد: ديدگاه سوم نیز ديدگاه كارشناسان منابع آب خوزستان و كشور (منظور آن دسته از كارشناسان كه بطور مستقيم يا غير مستقيم با موضوع سد درگير هستند) است؛ اين ديدگاه يك ديدگاه ميانه و تاحدودی متمایل به سمت ديدگاه دوم به شمار می رود. اين تمايل به اين دليل است كه خروجي سد گتوند در ابتداي حوزه مصرف رودخانه مادر قرار دارد و هرگونه تغيير در شوري آب در ابتداي چرخه مصرف همانند قوانين فيزيكي تابش و بازتابش نور در آينههاي تخت، در پايين دست اثر مضاعف خواهد گذاشت.
وی افزود: اين دسته از كارشناسان ضمن پذيرش موفقيت سازه در تحقق اهداف خود (شامل تنظيم آب، توليد انرژي و كنترل سيلاب) به وجود شوري در مخزن و اثرات پايين دست آن كاملاً واقف هستند اما تاخير در آبگيري و اعمال راه حلهاي مهندسي حتي در حين بهرهبرداري را اولويت خود در علاج بخشي اين سرمايه ملي قلمداد ميكنند که این راه حل خيلي دير عنوان شده است اما با سرعت بخشيدن به آن ميتوانیم شاهد كارایی لازم باشیم.
حمادی با بیان اینکه شبكه پايش شوري مخزن جوابگوي نياز محققان، مشاوران و كارشناسان دست اندر كار طرح نيست، خاطرنشان کرد: ضرورت اين شبكه صرفاً در آخرين مراحل اجرايي و در بدو آبگيري احساس و اعمال شد و در مدت آبگيري و بهره برداري نه تنها تكميل نشد بلكه به دلايلي پسروي نيز داشت.
عضو کمیته علمی کنفرانس ملی رودخانه کارون اظهارکرد: ايراد اساسي به شبكه اين است كه سامانه پايش مخزن در طول، عرض و عمق مخزن به صورت سه بعدي عمل نميكند.
وی گفت: در حال حاضر مشاهدات شوري آب توسط كارفرما و از طريق مشاور به صورت نقطهاي اندازهگيري میشود و سپس در اختيار سازمان مديريت منابع آب ايران قرار ميگيرد. مجري و مشاور طرح هر دو با وجود داشتن متخصصان با سطح علمي و اجرايي بالا در زمينه طراحي و توسعه طرحهاي منابع آب، هنوز هم تجربه كافي در زمينه سامانه پايش كيفي آب ندارند.
وی افزود: تجربه و مرجع اصلي پايش شبكههاي كيفيت منابع آب كشور از جمله مخازن سدها در دفتر مطالعات پايه منابع آب (سازمان مديريت منابع آب ايران) با تجربه حدود 60 ساله در زمينه پايش شوري در منابع آب سطحي و زير زميني، نهفته و موجود است و شاید این بخش اولين بخشي است كه مشكل سازند نمكي گچساران را رسماً مطرح كرد. در هر حال نياز است پايش شوري و حتي بيوپايش مخزن (در حال حاضر بحث بيوپايش در لايههاي مياني و تحتاني مخرن گزارش نشده و احتمالاً صورت نگرفته است) از بدو امر به اين سازمان دولتي که نسبتاً مستقل از بدنه كارفرما، مشاور، بهربرداران و مصرف كنندگان آب و محققان دانشگاهي است، ارجاع یابد.
حمادی عنوان کرد: معتقدیم اقدامات انجام شده در زمینه پایش و بررسی میزان شوری آب، براي پر حجمترين مخزن و سامانه پر آب كشور ناكافي است. اين نوع مديريت فقط بر شوري سطح نزديك و مماس با محور سد تمركز دارد و كل حجم مخزن را شامل نميشود.
نظرات بینندگان: