نگار نخلی: کارون که روزگاری به امواج خروشانش شهره بود در سال‌های اخیر به وضعیت نگران‌کننده‌ای دچار شده است. کاهش آورد آب، افزایش میزان رسوبات، ورود پساب‌های کشاورزی، صنعتی، شهری و از همه مهمتر طرح‌های انتقال آب از سرشاخه‌ها از جمله چالش‌هایی هستند که حیات کارون -رودخانه تمدن ساز- را با خطرات جدی مواجه ساخته‌اند.
عرض رودخانه کارون به طور متوسط 250 متر است؛ اما ممکن است در بخش‌هایی عرض رودخانه تا 50 متر نیز کاهش یافته باشد.
دکتر «مهدی قمشی» رئیس دانشکده مهندسی علوم آب دانشگاه شهید چمران اهواز در خصوص کم شدن عرض رودخانه کارون گفت: با ساخت سدهای متعدد در بالادست رودخانه کارون و تغییرات اقلیمی، رژیم جریان رودخانه تغییر کرده که در این مواقع کم کردن عرض رودخانه برای افزایش عمق آن را تجویز می‌کنند تا محیط زیست آبی رودخانه بهتر حفظ شود و ماهی‌ها و جانوران بتوانند به زندگی طبیعی خودشان ادامه دهند.
قمشی با اشاره به نحوه مدیریت منابع آب کشور افزود: ما در مدیریت منابع آب با مشکلات اساسی روبه‌رو هستیم و باید در استفاده از منابع آب دقت نظر بیشتری داشته باشیم و تأمین حقابه رودخانه‌ها و تالاب‌ها را در اولویت طرح‌ها و برنامه­ هایمان قرار دهیم؛ چرا که  رعایت نکردن مسائل زیست محیطی سبب بروز مشکلات بسیاری همچون وقوع پدیده ریزگردها در استان خوزستان می‌شود.
طرح های انتقال آب
وی همچنین در خصوص طرح‌های انتقال آب بین حوضه‌ای تصریح کرد: مخالف طرح‌های انتقال آب بین حوضه‌ای هستم، زیرا در هرجای کشور که رودخانه‌ها جریان دارند، می‌توان از منابع آب آنها برای مصارف همان حوضه آبریز استفاده کرد و زمانی که گفته می‌شود کارون بزرگترین رودخانه ایران است؛ اگر میزان آورد آب در حوضه آبریز کارون یعنی استان‌های کهگیلویه و بویراحمد، چهارمحال و بختیاری، لرستان و خوزستان بیش از میزان نیاز این 4 استان باشد، آن وقت می‌توان پیرامون طرح‌های انتقال آب به مطالعه پرداخت اما در حال حاضر با در نظر گرفتن سهم تاریخی کارون، این رودخانه تنها توان تأمین آب مورد نیاز نیمی از زمین‌های قابل کشت خوزستان را دارد و تجویز طرح‌های انتقال آب از سرشاخه‌های کارون به هیچ وجه توصیه نمی‌شود؛ چرا که با توجه به فاصله استان‌های فلات مرکزی (اصفهان، کرمان، یزد) با خلیج فارس و دریای عمان می‌توان با شیرین کردن آبهای شور مسائل و مشکلات آبی این استان‌ها را حل کرد.
دکتر قمشی در خصوص کاهش آورد رودخانه کارون اظهارداشت: تا امروز حدود 35/1 میلیارد مترمکعب آب از سرشاخه‌های کارون و دز به فلات مرکزی و قم منتقل شده و این طرح‌های انتقال آب بین حوضه‌ای آورد رودخانه کارون را بشدت کاهش داده‌اند. همچنین باید با مسائل مرتبط با کارون بزرگ با ملاحظه برخورد شود، چرا که کم شدن آورد رودخانه کارون سبب افزایش شوری آب و برهم خوردن اکوسیستم شده است.
رئیس دانشکده مهندسی علوم آب دانشگاه شهید چمران اهواز با اشاره به عواقب تلخ طرح انتقال آب بهشت آباد (در صورت اجرایی شدن این طرح سالانه حجم قابل توجهی آب از یکی از سرشاخه‌های اصلی کارون در استان چهارمحال و بختیاری به فلات مرکزی کشور انتقال خواهد یافت) و خطرات آن برای استان‌های چهارمحال و بختیاری و خوزستان گفت: با اجرای طرح انتقال آب بهشت آباد مخالفم، چرا که اگر آب مورد نیاز این استان‌ها را برای توسعه و پیشرفت فلات مرکزی منتقل کنیم قطعاً به موازات آن بسیاری از فعالیت‌های کشاورزی، صنعتی و... در چهارمحال و بختیاری و خوزستان تعطیل خواهند شد و این چیزی جز تبعیض نیست و مردم گیرنده آب باید متقاعد شوند که آبی که می‌خواهند از سرشاخه‌های کارون برای استفاده آنها منتقل کنند، سهم افراد دیگری است که در صورت انتقال معیشت و محیط زیست آنها با خطرات جدی مواجه خواهد شد.
قمشی راه حل اساسی برای معضل کم آبی در استان‌های مرکزی کشور را استفاده بهینه از آب و بهره‌گیری از فناوری‌های روز دنیا برشمرد و با اشاره به مصوبه هیأت دولت در خصوص انتقال آب از خلیج فارس به فلات مرکزی (به‌عنوان یکی از راه حل‌های جایگزین طرح‌های انتقال آب از سرشاخه‌های کارون) گفت: براساس این مصوبه بناست سالانه 250 میلیون مترمکعب آب از خلیج فارس شیرین و به فلات مرکزی منتقل شود که با سرمایه‌گذاری بیشتر قطعاً آب مورد نیاز این استان‌ها تأمین خواهد شد. خوشبختانه در دولت کنونی افراد کارشناس و واقف به مسائل آب حضور دارند که شایسته است راه حل‌های علمی‌شان را در خصوص طرح‌های انتقال آب کشور، با صدای بلند و به دور از ملاحظات سیاسی بیان و طرح‌های انتقال آب بین حوضه‌ای را برای همیشه متوقف کنند.
وی همچنین در مورد احیای رودخانه کارون بزرگ گفت: لازم است پیش از انجام هر طرحی سهم زیست محیطی رودخانه‌ها و تالاب‌ها مشخص و به رسمیت شناخته شوند.
 قمشی با اشاره به ورود پساب‌های کشاورزی، صنعتی و... به کارون ادامه داد: ورود پساب‌های تصفیه نشده به رودخانه در هیچ جای دنیا پذیرفته نیست و باید دولت برای حل این معضل زیست محیطی هرچه زودتر اقدام کند، چرا که در حال حاضر بخش عمده آب رودخانه کارون را همین پساب‌ها تشکیل داده‌اند. سد گتوند هم یکی از دلایل اصلی افزایش شوری آب رودخانه کارون است. کارون رودخانه بزرگی است که آب بسیاری از زمین‌های کشاورزی کشور را تأمین می‌کند بنابراین باید برای حل مشکلات زیست محیطی و ساماندهی این رودخانه هرچه زودتر اقدام کرد.
پاسخگویی سازمان آب
سازمان آب و برق خوزستان نیز باید در خصوص ساخت و سازها در حریم رودخانه کارون پاسخگو باشد.
«احمدرضا لاهیجان زاده» مدیر کل حفاظت محیط زیست استان خوزستان درخصوص ساخت و سازها در حاشیه رودخانه کارون تصریح کرد: نظارت بر ساخت و سازها در حریم رودخانه طبق قانون برعهده وزارت نیرو است و سازمان آب و برق استان خوزستان باید در این خصوص پاسخگو باشد. ما مخالف هرگونه ساخت و ساز در حریم و بستر رودخانه کارون هستیم چرا که این ساخت و سازها علاوه بر صدمات و خسارات به اکوسیستم رودخانه، در زمان وقوع سیلاب‌ها نیز می‌توانند خطرآفرین باشند.
لاهیجان‌زاده با تأکید بر حفظ محیط اکولوژیک کارون بزرگ افزود: ساخت و ساز در حریم رودخانه سبب از بین رفتن قدرت خودپالایی رودخانه و افزایش میزان شوری آب می‌شود. یکی دیگر از دلایل شوری آب رودخانه کارون ورود پساب‌ها و فاضلاب‌های تصفیه نشده به رودخانه است. کل ورودی‌های فاضلاب به رودخانه را مورد مطالعه قرار داده‌ایم و سهم تک تک آنها را مشخص کرده‌ایم و شورای عالی آب برای حل این معضل 7 هزار و 800 میلیارد تومان را در نظر گرفته که 100میلیارد آن تصویب و در آینده‌ای نزدیک میان سازمان حفاظت محیط زیست، آبفا و جهاد کشاورزی توزیع و برای حل معضل فاضلاب اقدام خواهیم کرد.
مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان با اشاره به وضعیت تصفیه خانه شرق اهواز افزود: این تصفیه خانه با پیشرفت 80 تا 90درصدی نیازمند تأمین اعتبار50میلیارد تومانی است که با پیگیری‌های استاندار بزودی این مبلغ به طرح تزریق و تا اوایل سال آینده به بهره‌برداری خواهد رسید.این تصفیه خانه قادر خواهد بود فاضلاب بخش شرقی اهواز را تصفیه کند و از این جهت، گام مهمی در تأمین بهداشت عمومی، حفظ سلامتی شهروندان و محیط زیست شهر برداشته خواهد شد، فاضلاب تولیدی این قسمت از شهر اهواز حدود 112 هزار متر مکعب است که به وسیله شبکه جمع‌آوری فاضلاب موجود و ساخت خط جدید انتقال فاضلاب، به این تصفیه خانه منتقل خواهد شد و بناست پس از تصفیه، آب حاصل از آن در جهت مصارف کشاورزی مورد استفاده قرار گیرد.
مهندس «حمیدرضا خدابخشی» معاون توسعه سازمان آب و برق خوزستان در خصوص ساخت و سازها در حریم و بستر رودخانه کارون گفت: سازمان آب و برق استان برای ساخت و سازها در حریم و بستر رودخانه کارون مجوزی صادر نکرده و این طرح‌ها بدون توجه به مطالعات صورت گرفته و با نظر استاندار پیشین به اجرا درآمده‌اند. ساخت و ساز در حریم و بستر رودخانه‌ها در هیچ جای دنیا انجام نمی‌شود، چرا که در صورت وقوع سیل علاوه بر خسارات مالی می‌تواند خطرساز نیز باشد.
خدابخشی با اشاره به طرح ساماندهی رودخانه کارون اضافه کرد: مطالعاتی تحت عنوان ساماندهی رودخانه صورت گرفته که در قسمتی از این طرح برای کاهش رسوب گذاری، افزایش سرعت جریان آب و افزایش میزان انرژی آب اقدام به تنگ کردن برخی از مقاطع رودخانه کرده‌ایم که این تنگ شدگی تنها بخش کوچکی از طول رودخانه را دربرمی گیرد و ارزیابی میزان کم آبی رودخانه تنها با بررسی میزان دبی امکان پذیر است.
وی پیرامون طرح لایروبی رودخانه کارون گفت: برای لایروبی کارون و بخشی از کرخه و دیگر رودخانه‌های استان به بودجه‌ای حدود 500 میلیون دلار احتیاج داریم که از این میزان 350میلیون دلار برای لایروبی کارون بزرگ لازم است. وی با اشاره به خطرات ناشی از افزایش میزان رسوبات ادامه داد: سالانه حدود 12 سانتیمتر به حجم رسوبات رودخانه افزوده می‌شود و هرچه حجم رسوبات بیشتر شود احتمال ورود آب به شهر اهواز براثر سیلاب افزایش می‌یابد با توجه به وجود خطرات متأسفانه لایروبی رودخانه کارون جزو اولویت‌های کشور نیست.
معاون توسعه سازمان آب و برق خوزستان با اشاره به وقوع سیل در اردیبهشت ماه امسال گفت: خطر از یک قدمی اهواز گذشت اگر حجم آب ورودی کمی بیشتر می‌شد آب به شهر اهواز نیز نفوذ می‌کرد هرچه لایروبی را به تأخیر بیندازیم خطرات بیشتری اهواز را تهدید خواهد کرد.
پساب های طرح 550 هزار هکتاری
خدابخشی درخصوص پساب‌های طرح 550 هزار هکتاری (500هکتار استان خوزستان، 50 هکتار استان ایلام) گفت: برای استفاده از پساب‌ها برنامه داریم به نظر می‌رسد تا 3 سال پس از اجرای طرح 500 هزارهکتاری همه پساب‌ها خصوصاً پساب‌هایی که در غرب اهواز(غرب رودخانه کارون) تا دشت آزادگان تولید می‌شوند، قابل استفاده نباشند و باید به جایی با شرایط مشابه خودشان منتقل شوند که در این مورد مکان یابی‌ها انجام شده و پس از 3 سال با توجه به کاهش میزان شوری آب امکان استفاده از پساب‌ها فراهم خواهد شد. مسیر دفع پساب‌ها و زهکش‌ها را مشخص کرده ایم؛ گروهی آلمانی از دانشگاه هومبولت مشغول بررسی و مطالعه پیرامون این طرح هستند که نتایج مطالعات تا 6 ماه آینده مشخص خواهد شد.
خدابخشی در پایان با اشاره به تخصیص نیافتن بودجه برای اجرای این طرح یادآورشد: سال 93 برنامه هایمان را ارائه کرده‌ایم و اکنون با گذشت چند سال هیچ بودجه‌ای برای انجام این طرح به سازمان آب و برق خوزستان اختصاص نیافته است.